Maç̌are: Rıfat Ilgaaz
Golaktalu: Filiz Xocoğli
Mtziya st̆eri ar ilkokuli muallimi (dogura) vort̆i, 18 tzaneri civa st̆eri ar muallimi. Uçazuğaşi, ar teği ǩoçis na golvalasere (int̆rasere) soyişi kvalepe cesvareri noğas tayini domtzopxesdort̆u (komemçesdort̆u). İpt̆i pedagoji muallimişǩunik na domogures st̆eri p̌i do hik na sǩuduranpeşi xali muya’n deyi ǩoǩotzelimu kocevoç̌i. Mektebis na p̌i ip̌t̆ineri yoǩlamas milet̆işi xali va momtzondru. Hişo çi berepeşi dudi mt̆ite işivret̆u. Berepe mt̆işe made lebi saxt̆anyari, ili ğvala, zeyifi ǩorxiǩelat̆es.
E do va oxovotzonam a mutxa ort̆u. Muton oxorepeşi ncami arǩalemepes sap̌oni ǩalop̌epe golasvarut̆u. Hini heralda xomas deyi golasvaresdot̆u da. Haǩu mexveri meyoreri sap̌oni na ona svas haǩu lebi muya utzomet̆es! Paǩluği şeni berepe movisvaris mt̆ilyari na onot̆upe yeǩt̆en oxorişe ceri voşǩumt̆i, nanapenişik upaxan deyi. Başmuallimik ham terimdazluğişǩimi dzirusis:
“Vuu!” deyine a kogamiǩiyu, “Naşǩvi ham dulya. Ma mektebişe zorilepete moviyonam ham ç̌irbağape. Si haşo ana ma vozit̆apatere bere vato bdzira. Oxorişe oşǩva do muya iyasere, hişopete mt̆i oçodinareyi? Mt̆is mik uci meçams? Ha mt̆i ha mtziri…” Hanik it̆uran çi mt̆i layç̌is (meç̌irderis) noxedun, mtziri komolis!
Mt̆iyari, lebyari oyapu mele dodvi, berepe ucareli utzareli, utsadeli ğururan. Ǩat̆a xaft̆as dizabuneran, axvaleran, hişote amuluran sinifişe. Gverdişe fazlamuşi ǩuçxe nunç̌u ort̆es. Oxori xalinişis ptsadis biayimişi nana, bi ayimişi baba, daha cenci ot̆eyşa veremite na ğures koxovotzoni. Morderi da do cumalepenişi ti na ğurespe ti mtsiǩa vaort̆u. Noğas millet̆i veremite na dibğen toli oği ort̆una ti mitik yuki va eyidumt̆u. Dudinişişe na mulunpe oxvatsonen ar teği ǩoçi va ort̆u himinepes.
Nobet̆is na vort̆i a ǩişi ndğas berepek cari na imxoran odaşe kamaft̆i. Eǩna ji “carioşǩomale” nç̌arumt̆u, ama ayina bereşi oği oşǩomales na numgums muti vaǩotzudzut̆u. Jur pitsxola lazut̆i cari elat̆axeri. Ar da cari yanine haşo gosareri, ǩevi, kva st̆eri a mutxa. İpt̆i mevotzeris peyniri domatzonu. Vorsi ptsadis var, xomula, gosareri a mutxa. Berepek ǩibrite elaxvat̆eri elaxvat̆eri, losǩeri losǩeri imxot̆es.
“E berepe, him na imxot muya’n?” ma vutzvi. İri birağorda:
“Çeşi on xoca!” ya mitzves.
“Muya tǩvit?”
“Çeşşşi!”
Çeşi muyat̆u, muyas numgumt̆u p̌iya? Berepek imxot̆anşa p̌icişe tzarepe dolvayoreranşo cora opşa mtzutxe a mutxa ort̆aset̆u.
“Ham muç̌e ixenen? Nanat̆vanik iǩumt̆uşa gidziramurani?” deyi movoǩitxi.
Şǩimi sinifişe ar bere moyselu, Hayat Bilgisi dersis voret st̆eri nuǩu urt̆u do:
“Şǩu çeşi miyaperişe vikumt xoca…” deyi kocoç̌u. “Kaymaği moyoğeri miyaperişe. Uǩaçxe him miyaperis tzari ǩotzovuntzoramt, jindo ncumu eyovovalamt xoca. Uǩayes ti xepete vorsi vuzdamt do xomas (nç̌vas) deyine mjoras komevudumt.”
“Nak oxominamt?”
“Pencere arǩalemepes!”
A koceviduşuni do:
“Hindos, him pencere arǩalemepes na goladzun do ma na bziri mutxape sap̌oni ǩalup̌i var oni?”
“Hini çeşoran xoca!”
“Penceres mo goladumt?”
“Başǩa nak golabdvat? Çeşi ar ndğas, ar xaft̆as na xomasere a mutxa var onçi!”
Him limcis dersişe gamaft̆induni yeǩt̆en baǩalis kamavuǩap̌i:
“Çeşi!” ma vutzvi. “Çeşi epç̌op̌are.”
Eyuntsxot̆u oditsinu!
“Nay dzirat̆u Xoca!” ya mutzu. “Şǩu va mayeran!”
“Mis ayen?”
“Mitis var!”
“Muton berepek xvat̆uman!”
“Çeşi ǩat̆a oxoris ikuman. Duçanis golabdvat do mis mevoyindrat?”
“Pazar yeris ti va gamaçamani xordzalepek?”
“Hak çeşi va gamaçaman. Tarxana gamaçamani? Ǩat̆a irik enç̌alamuşi ikums.”
Tarxana komişǩut̆u. Himu ti xamuri xominerort̆u. Vogni çi haminepeşi oşǩomale çeşi, oşvalaşe ti tarxana çorbat̆u. Uǩaye vogni çi juriti art̆iǩat̆is doloğmaleri on hak. Tarxana icibet̆aşa ǩiyma, peyniri, yaği var do çeşi uǩataman. Xortzi yerine çeşi. Peyniri yerine xolo çeşi. Muallimi arkadaşişǩimi Şadi golomaktudot̆u ar limcis. Xepes a şişe ti raǩi ǩaçaperi. Moxt̆u do masas keyodgu. Moyselu, jur ti bardaği kogamiğu.
“Boşine mo goyxadzirer!” ma vutzvi. “Oxoris p̌icişe oğmaloni (ǩibri na cedgare) muti var on!”
“Cari ti var oni?”
“Cari kon!”
“Başǩa muti va diç̌is!”
Cebişe çağet̆is meǩoreri a mutxa kogamiğu. Haşo golebyareri, mevotzerindnuni viçini, himort̆u.
“Him na goǩaçun çeşi var on?
“Ho, muya iyu!”
“Muya iyu muya utzomeran? Nam vaǩit̆i bgoramt̆i!”
“Moto, opşa galimbeni?”
“Daha nena va memintsapun!”
“Aha, nontzi.”
Xepes kodeviǩaçi, ebdvi cebdvi şuǩale elevut̆axa ma p̌t̆vi. Ǩevi, kva st̆eri. Zuğa arǩaşe na p̌ǩorobidort̆u kvalepeşe ar tane vicibali do a komovuntxi. Ancakçi tzulu a pitsxolya elevut̆axi, p̌icis komelevit̆oçi. Ncumu cojginas deyi a loǩma ti cari. Ar bardaği ti tzari keyovoşvi jindo. Arkadaşişǩimik:
“Aha! ya mitzu, çeşişi en oğindenu dulya ham on! Cari kçams do tzari gombinapams!”
Bardağimuşi keǩozdu; “Muton çeşepeşi ruhine(keyovoşvat)!”
Oşu, a tzulu ti çeşi komelit̆oçu p̌icis:
“Namussuzi!” ya t̆ǩu. “Opşa msǩva elaşǩomaşe iyen! Ar tzulu çeşi elat̆axerite a şişe raǩi şvi!”
“Ǩap̌ulamuşişe ti tzari do cari.”
“Mo, var moǩtzonduyi?”
“Var momtzondu iyeni? Berepek tzari çup̌i yanineşe moelaxeran hus vogni. Oxoris çeşişǩala cari. Mektebis çeşi do cari. Dersi gverdepes ti tzari!”
“Eni vorsi oşǩomalenişi muya’n gişǩuni?”
“Daha oxorişe mitik var miyoxu, nakele mişǩut̆as, uci maǩanasi?”
“Eni vorsi oşǩomalenişi çeşi eǩodveri makvali, çeşi eşǩadveri bureği. Ama hani çendepekti va imxoran; ǩaymeǩamis, jandarma ǩomutanis gamuğaman.”
“Vaaar! Ham haşo var iyas. Ham memleçet̆is oşǩomale muç̌e iyen doguru diç̌is. Haşo mevaşǩvat na veremite itzilan dibğan do ayina var molasǩudan (pupuli moviǩorare deyi ǩoçi va dosǩudas) e sǩiri.”
“Ç̌e biç̌i!” ma vutzvi; “Si elomayonareyi?”
“Muyas, tavlasi?”
“Var yahu! Çeşis!”
“Aha da melevidumt!”
“Hişo var, çeşi moǩvatus! Mektebis çeşi vamevixola huy do mele! Başmuallimisti vognapinapare!”
“Ç̌e biç̌i, başmuallimiti meyot̆oçinare. Mutoranti egigutanene!”
“Var var ! Ham haşo var iyen. Veremik millet̆i tipums. Oşǩomalen deyi p̌icişe na iğare muti var on. Ç̌umanişe a mtsiǩa tarxana, dolumcaşa muti mo imxor. Akşama nçayi, ǩave, 66, solozi! Xepepe govindziǩat do mektebişe cevoç̌atere ham dulyas!”
Ç̌umanimuşis başmuallimi tere keft̆i:
“Ham çeşi mop̌ǩvatat (movoselat), ma vutzvi. Zavallik muti var ognu.
“E do, oxoris muya anene an, ama berepes mektebis çeşi vapça. Ne tad uğun ne vitamini. Muti gida var eyaç̌operan, berepe cininkteran. Xayarepes çere vacudzuran. Dixo besini berepes dersi ti va elvaǩoreran!”
“Va maxenan! ya mitzu. Milet̆işi oşǩomale-oşus nena muç̌e pat?”
-Var na berepes vutembiğat!”
“Bere do milet̆i ayiri oni? Mt̆i te na işivren beres si upağami? Var, muya ikum? Oxorişe, nanamuşi tere oşǩum!”
“Him doğru t̆t̆vi. Nanamuşis devumçinat hindos. Bereşi oşǩomalepes çeşi mo unt̆alas!”
“Oşǩomalepesi?”
Dudi ticeri meyot̆oçu do oditsinu kocoç̌u.
“Hanis monazmoner. Si sinifisǩanişe amaxt̆i. Hayat Bilgisi, Turkasǩani ozit̆api!”
Hayat Bilgisi t̆ǩusis tolepe a gomakosu. Hiçi var na çendi sinifişǩimis maxenaset̆u ham dulya. Ar xaft̆as jur fori nobetçi viyet̆i. Muti va maxenuǩoti him ndğalepes çeşi va movoğmalapat̆u berepes. Yerine motzovuǩap̌i. Arkadaşepeşǩimik cemaditsaneneyi deyi ucu va mepçi. Cetzulva svat̆u, çeşis na evuret̆i mutoran ǩoçepes kodveguresdort̆u. Ar ndğas noğa oşǩendaşe golovulut̆işa ç̌eǩemiyoxes:
“Çeşşşi!”
Ma mitzomet̆es. Golovikti do ç̌eǩevitzeris, ptsadi çi ortamektebi çağepes ono do mektebişe ne valen yeniyetme sum-otxo tane biç̌i koǩoxeran. Ar tanek:
“Çeşçi muallimi! deyi ç̌eǩemiyoxams. Hiçi va pşini.”
“Çeşi!”
Xolo va ç̌ekevikti.
“Çeşi! Çeşi! Çeeeeşi!”
Noğanurepek na cemodves yoxo ham ort̆u. Çeşi! Nobetçi na vore ndğalepes, zili şuǩale muton sinifepe movigoram, muallimepe sinifepeşe amaxt̆anşa sum-otxo laǩidete, morderi dalepe do cumalepenişi, him do mele mektebi arkadeşepenişi utsadeli do ucareli na dosǩudes şeni ǩorxiǩela do veremi na iyes vognapinapi şuǩale:
“Amani ha çeşi mo imxot, ar daha mektebişe ti momoğamt. Çeşis ne tad uğun ne vitamini. Çeşi yasaxon.” vutzomert̆i.
İni, ǩirağu ndğas ar yemas berepek cari na imxoran svas keyovoǩap̌i (kocevoç̌opi):
“Miti mooǩiǩanas!” ma vutzvi.
Berepek meludzut̆es loǩmate toli menç̌arkeri ǩodosǩudes. Yerine oğişǩimi na xen beres vutzvi çi:
“Muya imxor?”
“Cari!”
“Cari yanine?”
“Vağlaye muti var, xoca!”
“Zeytini, peyniri.”
“Çeşi bile var on, toli to eyomatvas (eyomaǩamas)!”
Himu yanine na onos mevuntxi:
“Si muya moği andğa?”
“Kada.”
“Çeşi var moğiyi?”
“Vağlaye var moviği!”
“Peği vorsi i. Elaşǩomaşe?”
“Noğa cari!”
Tzulu a parça uça buğdaşe cari oǩaçut̆u, tersi xepes ti lazut̆i mçverişe xinaperi bazlama.
Sinifimişǩimişi Çetinis:
“Si muya imxor, Çetini ma vutzvi.”
“Cari.”
“Na st̆eri cari?”
“Cari da xoca!”
“Noğa cariyi?”
“Var xoca, t̆epsi cari.”
Vidi do kelevuxedi, a kocevotzeri. Kva st̆eri a lazut̆i cari elat̆axeri oǩaçut̆u xepes.
“Ǩat̆uğimuşi ya do hamuşi?”
“Toli gamamivelas çi var moviğidon!”
“Mova moği? Ma ǩat̆uği momoğamt var gitzvit çi!”
“Çeşi va moğat t̆ǩvi ya.”
“E do, çeşişe made ǩat̆uği var oni? Zeytini. Peyniri. Reçeli. Topri.”
Memotzeran do ditsaman.
“Mo ditsamt? Başǩa ǩat̆uği var gişǩurani t̆ǩva?”
“Şǩu çeşi vimxot, xoca!”
Odas a hişo melevuǩap̌i a haşo. Çeşi na moğu esetten çi var ort̆u.
“Eyi. Cari do made muti na moğu var oni hus?”
“Ma moviği, xoca!”
“Si muya moği?”
“Mamaliǩa moviğidon, xoca!”
“Muya’n him mamaliǩa. Oşǩomaleni?”
“Var!”
“Cariyi?”
“Var, xoca!”
“Loyani?”
“Var.”
“Muya’n p̌a?”
“Şǩu mamaliǩa vutzomert.”
Vidi, ptsadi. Sağanis sapsari amutxa kocedzun. Ne ar yaği eyusun jindo ne ti p̌eǩmezi. Yeǩt̆en t̆utsa tzaris eǩobğeri lazut̆i mçveri, lapa. Hişo çi layç̌is koǩodzudviǩo var şǩomuǩo.
“Mo moği ham?” deyi vukihtxi, goşaşeri.
“Motoyi? Cari domaçodes çi nanaşǩimik ham miyu.”
“Hamu doloxe a loǩma yaği eǩuduǩo da nanasǩanik.”
Goliktu da mezmoneri a komtsadu:
“Hamus yaği va eǩidven çi!”
“Muya eǩidven?”
“Çeşi eǩidven xoca!”
Ti masenu. Vu ma muyaperi dulya p̌i! Berepek a çeşi imxot̆es, himu ti vapçi. Nena dardaleri:
“E berepe!” ma vutzvi.
İrik dudi golaktes do memotzeran.
“E berepe! Huy do mele çeşi serbest̆i mevaşǩvi. Mektebişe moğit!”
Berepeşi tolepe a kodiǩhançxu.
“Ama. Ar mutxas ç̌eǩudzun!” ma vutzvi. “Çeşis ar tane ti makvali ciberi eludvatere!”
* Rıfat Ilgazişi “Keş” coxoni heçaye-muşişen Atinuri Filiz Xocoğlik Lazurişa golaktu.
